Erfgoedtentoonstellingen, we kennen het ondertussen wel: oude foto’s, wat spullen, een thema en veel onderschriften en handleidingen. Hier en daar een testimonial om een verhaal te brengen, filmpje, foto, veel tekstborden. Maar wat als de bezoeker zelf zijn verhalen meebrengt en het museum aan de ontvangende kant zit? In Lokeren loopt sinds vorig weekend Blijven Hangen, een tentoonstelling over het caféleven in de stad, complementair met het gelijknamig boek. Een oefening in technologieloze participatie en interactiviteit.

Het begon als een onschuldig idee: een boek over cafés in een middelgrote provinciestad. Dat leek toen nog behapbaar: wat geschiedenis, een sociologische blik op wat er in de geschiedenis was veranderd én gelijk was gebleken en een duik in vele archieven en verhalen.

Het liep al snel uit de hand. En dat uit de hand lopen begon zoals wel meer dingen tegenwoordig op Facebook. Je post een foto en na enkele minuten staan er commentaren, weetjes, interpretaties, vragen, gissingen, herinneringen en meer aanvullingen onder je foto dan je lief zijn. Meer ook dan er te verwerken zijn, en vaak wezen ze in zowat alle richtingen tegelijkertijd. Neen, die uitbaters heetten niet Marcel en Mariette maar Gust en Zulma. En dat was niet in 1958, dat moet vroeger geweest zijn. Bovendien was het daar niet, maar twee huizen verder. En die anekdote van die keer dat ze gesloten werden, dat was een ander café.

Misleider

Kortom, als bron voor informatie was Facebook zonder een grondige check en tegenspraak, zonder archieven en officiële lijsten redelijk problematisch als bron voor feiten. We haalden onze mosterd meestal elders, maar die discussies en het onverdroten enthousiasme om ons te voeden met informatie bleef wel hangen. Overigens borrelde dezelfde dynamiek op bij persoonlijke gesprekken met oude caféhouders en ervaren bezoekers, met buurtbewoners en leveranciers. Iedereen dacht/wist er het zijne van, en dat was voor iedereen net iets anders. De herinnering bleek een sluwe misleider, hoewel steeds te goeder trouw.

In zo'n boek kan je de gecheckte informatie kwijt en lardeerden we een breder sociaal en historisch verhaal met lokale en regionale accenten. Dat lukte nog. Een tsunami aan oude foto’s kreeg dezelfde behandeling. In ieder geval was er aan materiaal geen gebrek, het boek (300 pagina’s) kon gerust dubbel zo dik zijn geworden.

Het Stadsmuseum in Lokeren was al vrij vroeg mee op de kar gesprongen van het project, we zouden het boek aanvullen met een tijdelijke (hoewel, bijna anderhalf jaar) tentoonstelling met dezelfde titel en thematiek.

Beleving en participatie, u kent de woorden die in elk tentoonstellingsdossier in vet en onderlijnd worden opgenomen, gaan meestal gepaard met een IT-partner, een softwareontwikkelaar, touchschermen en bezoekersdatabases. De Facebookervaring van de 3 jaar waarin we werkten aan de inhoud, had ons geleerd dat dit misschien niet nodig was.

Zonde

Het zou zonde geweest zijn de dynamiek stil te leggen of te negeren van wat mensen van het caféleven (hun caféleven) dachten te moeten doorgeven. “Hét” caféleven bestond en bestaat immers niet, het werd al snel duidelijk dat je geen verhalen moet vertellen over cafés aan mensen die ze bezochten. Die hebben namelijk hun eigen versies, hun eigen verhaal, waaraan alle andere cafés worden afgetoetst. Waar hun levensverhaal vaak wordt aan opgehangen.

Cafés bleken telkens weer ijkpunten te zijn geweest in het leven van de mensen: wanneer dit of dat café open was, gebeurde zus en zo in mijn leven. De vaak eindeloze opeenvolging van uitbaters werd gerelateerd aan gebeurtenissen in hun biografie: de jonge jaren, net getrouwd, de wilde jaren, toen die en die nog leefden… toen we daar net iets te veel dronken, toen we die en die leerden kennen. Er waren meer cafés in de hoofden dan er ooit herbergen waren, want iedereen had zijn eigen versie van "het" en "zijn" café in zijn hoofd

Die dynamiek ontkennen was jammer geweest, je kan er geen boek mee maken want er zat te veel apocrief materiaal tussen, onzekere data, gegiste locaties, anachronistische gebeurtenissen. De sociale dynamiek zou niet echt gebaat zijn met het rechtzetten van die manco’s, beter was het ze te omarmen en de verteldrift te capteren. Als handeling, als dynamiek.

Sluitstuk

De tentoonstelling werd daarom opgevat als een verhalenhub. Aan de muren: een enorme kaart van de stad met 964 locaties van zowat 3000 cafés van de zestiende eeuw tot nu (een lijst zegt je wat waar wanneer). Even verder een paar honderd foto’s, ouder en recenter, slechts enkele introductieve informatiepanelen en een amalgaam aan oude spullen die cafés in al hun hoedanigheden tonen: parafernalia uit het caféleven van schietingen en duivenlokalen, teerlingbakken, lekbakken, oude tonnen, glazen en flesjes die lokaal verankerd zijn, twee oude togen uit bekende cafés, eeuwenoude uithangborden, emailborden, tafels en stoelen uit een recent gesloten bruin café. En neen, we hebben niet bij elk object een handleiding gezet, wel uit welk café het komt.

Het sluitstuk vind je op de tafeltjes en enkele wanden waar de bezoeker mee aan de slag kan: bierkaartjes. Ze liggen op de tafeltjes met balpennen ernaast, en ze worden gretig gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn: op de achterkant worden weetjes en vragen geschreven, opmerkingen en aanvullingen. Kortom, op de keerzijde deelt de bezoeker zijn stukje biografie met de andere bezoeker op het meest relevante communicatiemiddel dat je op café kan vinden. Aan een paar wanden kunnen ze de kaartjes uitstallen en delen met de andere bezoekers. Het zijn die wanden waar de bezoekers het langst blijven aan vasthangen, naast die wanden waar we foto’s als verhaaltriggers hebben opgehangen.

Judoka

Participatie en interactiviteit heeft niet steeds zware technologische en financiële middelen nodig, het volstaat soms om binnen de context van het thema de dynamiek bij de conceptie (de researchfase zeg maar) goed in de gaten te houden en te gebruiken in de afwikkeling. Een beetje zoals een judoka de beweging van de aanvaller voortzet ter verdediging en een perfecte afrol maakt.

Gerry De Mol is curator van de tentoonstelling Blijven Hangen in het Stadsmuseum Lokeren (stadsmuseum.Lokeren.be). Ze loopt van 4/11/2021 tot 26/2/2022. Het boek heet Blijven Hangen.