Het ontuitlegbare als poriënopener

Een verdieping in het MAS (zesde verdieping, +6 dus) over de haven, genaamd VRACHT. Zo midden in een pandemie kregen we (ikzelf als dramaturg en Koen Bovée als scenograaf) de opdracht de permanente expo over de haven in het MAS te herinterpreteren. Zo'n haven opent heel wat vaargeulen om tal van verhalen en objecten in onder te brengen. Meer zelfs, de kans is groot dat ze je overspoelen. En havens hebben de gewoonte zich in cijfers en tonnenmaten, data en datums te presenteren. Er is veel dat uitlegbaar is, uitvouwbaar en bespreekbaar. Maar wat doe je met wat dat niet is? Wij tastten naar de mens daarin, en met ons Koen Broos.

Het MAS is groot en de geschiedenis van de haven is nog groter. De verleiding is immens om met een zondvloed aan mogelijke objecten en feiten en beelden en gebeurtenissen de bezoeker te overdonderen. Er zijn tientallen museale vertalingen te bedenken van wat er te vertellen is over de Antwerpse haven en alle peripetieën waartoe die de afgelopen pakweg duizend jaar toe heeft geleid. Van Vikingen tot cocaïne. Dat vind je ook in VRACHT. Telkens met een lijntje dat we naar vandaag trekken.

Maar we zochten een menselijke, een tactiele voelbare invalshoek bovenop wat de curatoren aan indrukwekkends bij elkaar bedacht hadden, iets wat niet door de geest begrepen diende te worden. Iets wat verwonderde en inspireerde, eerder dan uitlegde.

De focus (en titel) was een gegeven: VRACHT. Er lag al een karrenvracht aan inhoud en objecten. En de mens moest centraal staan. In onze scenografische en dramaturgische praktijk proberen we steeds weer om vanop een afstandje te kijken naar wat de essentie van het verhaal is. In dit geval: vrachten worden door mensen gebracht en ook doorgegeven aan mensen. In de loop van de tijd is dat een steeds onpersoonlijker uitwisseling geworden. Van mensenkracht en paardenkracht ging het naar machines en computersoftware; van grondstoffen die je kon vastnemen naar anonieme containers. En soms waren mensen zelf ook vracht: vaak in het ruim, soms in luxekajuiten.

Een aanvankelijke inspiratiebron vomden de stoeten van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar William Kentridge, die vaak theatrale stoeten met dragers verbeeldt en uitbeeldt. Konden we de zes ‘dokken’, die zes tijdsgewrichten bedienen van de haven, ook in die zin zien? Konden we het verhaal op een zo'n manier bij de bezoeker brengen en dat laten aanknopen met de inhoud? In een oogopslag en met een buikgevoel?

Het was toen dat (fotograaf en lichtkunstenaar) Koen Broos zijn naam viel. Ik ken Koen al een hele tijd en was al jaren onder de indruk van zijn fotografisch werk, maar ook van zijn gevoeligheid voor theater en performance. Koen is een van die zeldzame kunstenaars die luistert, zich helemaal in een project inschrijft, ermee aansluit en toch zichzelf blijft.

Vele maanden van zoeken, discussiëren, ideeën en uitprobeersels hebben geleid tot zes korte films die vier meter hoog geprojecteerd worden in VRACHT en een onlosmakelijk geheel vormen met de scenografie. Het stoetenidee haalde de montagetafel niet, het werden 'Dragers'. In de films bewegen de mensen zich met, rond en door vrachten, ze gebruiken en brengen de vrachten die per dok op hun relevantie gekozen zijn.

In de audioguides wordt een subtiele inhoudelijke link gemaakt tussen de beelden en de inhoud van de opstelling, wat een extra register opent bovenop de historische informatie en de objectinformatie.

De zes films vormen een indrukwekkend decor dat meepraat met de museale inhoudelijk doorwrochte opstelling.

In de films van Broos gaan mensen om met verschillende vrachten die ooit (en nog) de haven aandeden. Ze voelen en ruiken, bewegen zich ermee en errond, dragen ze en wentelen zich erin. Het zijn mensen die weer ontdekken wat die vrachten aan mogelijkheden in zich hebben. De bezoeker voelt mee.

Voor de realisatie werkte Koen met Linde Raedschelders onder andere samen met dansers die met zachte, vloeiende bewegingen een rustige dynamiek creëren. Ze gaan op tactiele wijze om met de verschillende soorten vracht - graan, pigment, tabak, hout - die ze ‘overdragen’.

De installatie toont de menselijkheid van de vracht. Zonder mensen is er immers geen vracht, geen scheepvaart, geen haven, geen stad. ‘Dragers’ zet het aardse, de kracht van de mens en zijn kwetsbaarheid tegenover het grootse van zo’n haven vol vrachten.

Het onuitlegbare, het voelbare is in musea even belangrijk als het wetenschappelijk gefundeerde bijschrift, het opent deuren en ramen in het hoofd. Kunstinterventies als deze zetten de geestelijke poriën open om ook het inhoudelijke verhaal beter te begrijpen. Verwondering opent de ogen. Ga dat zien.

Gerry De Mol

MAS +6 VRACHT. Scenografie: Koen Bovée. Dramaturgie: Gerry De Mol. Dragers: Koen Broos. Bijgestaan door een groot MAS-team gecoördineerd door Sandra Lintermans .

In de expo wordt ook de prachtige kortfilm La Mouette van Sebastien Segers getoond